Ga maar naar Den Dolder

recensie Another Place, My Life - Nieuw werk uit Het Vijfde Seizoen

Ga maar naar Den Dolder - Alix de Massiac

Another Place, My Life  Nieuw werk uit Het Vijfde Seizoen.
Met: Anne Daems (BE), Lado Darakhvelidze (GO/NL), Doris Denekamp & Geert van Mil (NL), Voebe de Gruyter (BE/NL), Domenico Mangano & Marieke van Rooy (IT/NL), Jantine Wijn-ja (NL). Curator: Esther Vossen

‘De late zomer, de vroege herfst, en dat wat daar tussen ligt’. Kurt Tuscholsky beschreef in zijn korte verhaal Het Vijfde Seizoen in 1929 het fenomeen wat elders ter wereld rond deze tijd ook wel de oude vrouwen zomer, de kleine zomer of indian summer wordt genoemd. Op het terrein van de psychiatrische instelling Altrecht in Den Dolder staat een atelierwoning waar gedurende één seizoen een kunstenaar(sduo) woont en werkt. De ervaren kunstenaars die doorgaans vol in het leven staan dompelen zich onder in de afgezonderde omgeving van psychiatrische instelling en maken nieuw werk, geïnspireerd door de psychiatrie en de interactie met patiënten. Sinds 1998 is het een komen en gaan van deze tijdelijke bewoners, die net als de patiënten moeten acclimatiseren aan zowel de omgeving als de andere mensen. De tentoonstelling Another Place, My Life gecureerd door Esther Vossen toont een selectie recente werken in Casco/FOTODOK in Utrecht.

Voebe de Gruyter presenteert een tweetal werken. Aan de muur hangt een tekst waarin zij op poëtische wijze de geschiedenis van haar oma interpreteert wier vriendin, Fré Domisse, als jong meisje enige tijd in Altrecht is opgenomen, en vervlecht deze verhalen met haar eigen observaties. Deze worden begeleid door ‘voetnoten’ in de vorm van zwart-wit foto’s van door haar oma geschilderde portretten van psychiaters en beelden van de omgeving in de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw. Daarnaast toont zij een viertal zogeheten kom tekeningen die met zwarte elektromagnetisch- werende verf zijn ingestreken. De stijve, opkrullende tekeningen heeft zij met dunne lijntjes uitgekrast waardoor er een zilverkleurige tekening ontstaat dankzij een draad waar alle zwevende deeltjes door worden afgevoerd.  De goed geïnformeerde kijker ziet vier van origine recreatieve plekken, zoals het theehuis of de houtwerkplaats die inmiddels hun functie verloren hebben, en kan middels de eigen verbeelding invulling geven aan de nieuwe betekenis. De Gruyter creëert dankzij haar associatieve vermogen beelden die een parallelle dimensie oproepen.

Jantine Wijnja neemt ons eveneens mee een parallelle dimensie in die je bij helder weer en ver van lichtvervuiling boven je hoofd waar kunt nemen. De diepblauwe sterrenkaarten van Den Dolder, opgetekend door Sterrenwacht Sonneborgh naar de hemel op 27 maart 2014 worden aangevuld door sterrenbeelden die de patiënten in de kaarten hebben getekend. Deze worden gecombineerd met een exemplaar van het boek waar deze sterrenkaarten voor zijn gemaakt, de Reisgids Den Dolder. Dit multimediale boek komt voort uit het verlangen werelden die normaal gescheiden blijven te laten ontmoeten en schetst de geest van Den Dolder in de woorden van 35 bewoners die allerlei (persoonlijke) aspecten van het leven aldaar belichten. Het gaat haar erom ‘verhalen uit de ene wereld los te weken en neer te leggen in een hele andere wereld’. Dit doet zij aan de hand van verschillende mentale wandelingen die het vernislaagje stukje bij beetje eraf peuteren.

Een werk wat ons eveneens in boekvorm toekomt is Noem me Ismaël van Doris Denekamp en Geert van Mil, vernoemd naar de eerste zin uit de roman van de Amerikaanse schrijver Herman Melville, Moby Dick. Het reilen en zeilen op een geïsoleerde walvisvaarder met alle bijbehorende regels en hiërarchieën bood wat betreft de kunstenaars legio overeenkomsten met het leven in Den Dolder. Een aantal keer per week zijn zij met de patiënten bijeen gekomen om de roman aan elkaar voor te lezen, wat veel persoonlijke verhalen en associatieve verbanden losmaakten die in Noem me Ismaël door het oorspronkelijke verhaal van Melville zijn geweven. Daarnaast is er voor Another Place, My Life een video te zien van de idyllische omgeving en architectuur van Den Dolder met een luisterverhaal dat de teksten uit Noem me Ismaël voordraagt.

Anne Daems toont eveneens een film die geduldig het dagelijkse leven van de bewoners uiteenzet. Het gepriegel met de zakjes waar één voor één kleine schroefjes in worden geplaatst wordt gespiegeld aan de koele, afgemeten foto’s van allerlei objecten waar zij een band mee hebben, vergezeld van een korte beschrijving. De krop sla, houten pinguïn of opgevouwen theedoek vertegenwoordigen het verlangen naar geborgenheid wat de bewoners bij gebrek aan aansluiting bij andere mensen er op projecteren.

De in een donkere ruimte geprojecteerde film van Domenico Mangano lijkt op het eerste oog het leven van Altrecht op eenzelfde wijze te portretteren als Daems, maar dan wel een leven wat naarmate de film vordert steeds absurdistischere vormen aanneemt. Samen met Marieke van Rooy heeft hij gedurende hun residency onderzoek gedaan naar de affaire Dennendal en het Dilution in Den Dolder genoemd. De titel verwijst naar de ‘verdunning’, de manier waarop er oorspronkelijk door Carel Muller werd gerefereerd aan het door hem bedachte herintegratie en socialisatie project in de jaren zeventig in Den Dolder. Het idee was dat de psychiatrische patiënt onderdeel uit zou moeten maken van de samenleving. In de praktijk betekende dit dat zij samenwoonden met personeel en andere groeperingen en allerhande activiteiten ondernamen. Na een artikel in de Telegraaf en wat getouwtrek om de macht werd het project ontbonden, ofschoon er geen reële misstanden konden worden geconstateerd. Veertig jaar na dato heeft Mangano de bewoners gevraagd om diezelfde activiteiten na te bootsen. In de film dansen de bewoners in een buurtcafé, bowlen ze met achtergebleven flessen en zitten ze in een denkbeeldige sauna. De functie van de plekken worden aangegeven met houten bordjes die de naam ‘boksklub’ of ‘lasergamen’ dragen. Het proces rondom het maken van de film wordt door onder anderen de aanwezigheid van de houten bordjes invoelbaar gemaakt.

De realiteitszin wordt eveneens getart door het project Transmission van Lado Darakhvelidze die kranten grotendeels heeft ontdaan van tekst door er grote vellen wit papier erover heen te plakken. Op de koppen en foto’s na is het aan de patiënten om het nieuws te (her)interpreteren. Door hun innerlijke leefwereld op een zo zichtbaar en autoritair medium te plaatsen als een landelijke krant, maakt Darakhvelidze de vertaalslag van binnen naar buiten, van privé naar publiek en geeft hij een stem aan degenen die het recht daarop tijdelijk hebben verspeeld. De wereld wordt gefilterd door een weergave die van de redactie via de kunstenaar naar de patiënten loopt. In de tentoonstelling zijn naast de reeds bestaande kranten ook nieuwe, lege krantenskeletten te vinden die de bezoeker uitnodigen om invulling te geven aan hun eigen realiteit. Daarnaast is er een film te zien van een samenwerkingsproject met ArtEZ, waarbij de studenten de tekst uit krant op muziek hebben gezet en deze overtuigend vertolken in een bonte constellatie.

In de omgeving van Altrecht wordt er gekscherend tegen elkaar gezegd ‘Ga maar naar Den Dolder’ als iemand uit de band springt. Kunstenaars doen dit doelbewust elke paar maanden weer en bieden zo een aldoor wisselend perspectief op de doorgaans zo stille, onzichtbare psychiatrie.

Het Vijfde Seizoen is een atelierwoning op het terrein van de psychiatrische instelling Altrecht in Den Dolder (Utrecht). Professionele kunstenaars wonen en werken er één seizoen en maken samen met patienten en medewerkers van de instelling een nieuw werk. De kunstprojecten van Het Vijfde Seizoen agenderen issues over de positie van mensen met een psychische ziekte en vertellen het verhaal van patiënten

Over de auteur: Alix de Massiac is schrijver, criticus en curator en op dit moment o.a. werkzaam voor MtropolisM en Witte de With. In december 2015 / januari 2016 cureerde zij samen met Vincent van Velsen de tentoonstelling ‘VBCN 10 jaar jong’, dat samenviel met het jubileum van de Vereniging Bedrijfscollecties Nederland.